گروتسک Grotesque

تبارشناسی واژه

واژه‌ی گروتسک (grotesk) از واژه‌ی ایتالیاییِِ grottesco و واژه‌ی لاتینِ grottesca به معنی مغاک» می‌آید، چون به نوع ویژه‌ای از تزییناتِ داخل مغاک‌هایی که قیصرهای روم می‌ساختند، ارجاع می‌دهد.

این تزیینات نقاشی‌های دیواری ۳۲۰۰۰ سال پیش، آمیزه‌ای از انسان- حیوان و گیاهان و موجودات افسانه‌ای و دوجنسه را به نمایش می‌گذاشتند. این واژه ابتدا در اواخر قرن پانزدهم، در عصر رنسانس، در تاریخ هنر پا به عرصه‌ی وجود می‌گذارد تا نامی برای نقاشی‌های مذکور باشد.

به این ترتیب می‌بینیم که گروتسک ابتدا در نقاشی مورد استفاده قرار می‌گرفت و خیلی بعد به دیگر عرصه‌های هنری راه یافت و با همین تلفظ وارد زبان‌های فرانسه، انگلیسی، آلمانی و فارسی شد.

در فرهنگ‌ واژه‌های زبان‌های خارجی به فارسی این برابر نهادها موجوداند: مضحک، غریب، خنده‌دار، مسخره، شگفت‌آور، ناهنجار، ناجور، عجایب‌نگاری، خیالی، شگفت‌انگیز، ناآشنا، ناساز، ناموزون، ناجور، خنده‌آور، گریه‌خند. حالا ببینم، آیا می‌توان تعریفی از آن به دست داد یا نه.

گروتسک ابتدا در نقاشی مورد استفاده قرار می‌گرفت

ادامه مطلب

گروتسک Grotesque

تبارشناسی واژه

واژه‌ی گروتسک (grotesk) از واژه‌ی ایتالیاییِِ grottesco و واژه‌ی لاتینِ grottesca به معنی مغاک» می‌آید، چون به نوع ویژه‌ای از تزییناتِ داخل مغاک‌هایی که قیصرهای روم می‌ساختند، ارجاع می‌دهد.

این تزیینات نقاشی‌های دیواری ۳۲۰۰۰ سال پیش، آمیزه‌ای از انسان- حیوان و گیاهان و موجودات افسانه‌ای و دوجنسه را به نمایش می‌گذاشتند. این واژه ابتدا در اواخر قرن پانزدهم، در عصر رنسانس، در تاریخ هنر پا به عرصه‌ی وجود می‌گذارد تا نامی برای نقاشی‌های مذکور باشد.

به این ترتیب می‌بینیم که گروتسک ابتدا در نقاشی مورد استفاده قرار می‌گرفت و خیلی بعد به دیگر عرصه‌های هنری راه یافت و با همین تلفظ وارد زبان‌های فرانسه، انگلیسی، آلمانی و فارسی شد.

در فرهنگ‌ واژه‌های زبان‌های خارجی به فارسی این برابر نهادها موجوداند: مضحک، غریب، خنده‌دار، مسخره، شگفت‌آور، ناهنجار، ناجور، عجایب‌نگاری، خیالی، شگفت‌انگیز، ناآشنا، ناساز، ناموزون، ناجور، خنده‌آور، گریه‌خند. حالا ببینم، آیا می‌توان تعریفی از آن به دست داد یا نه.

گروتسک ابتدا در نقاشی مورد استفاده قرار می‌گرفت

ادامه مطلب

یک فنجان طنزیمات 

o       تبلیغات فروش یک الاغ:

یک دستگاه الاغ مدل بالا

تیپ قاطر

سم اسپرت

ارتفاع تا زانو

دارای کارت یونجه

مصرف صدی یه مشت علف

گردن هیدرولیک

گیر مجیک جفتک

پالان چرمی

بوق عرعر بلبلی

طوسی متالیک

فروشی محصول ۲۰۱۱ شرکت حیف نون !!!

o       تفسیر یک دقیقه از زبان کسی که پشت در توالت منتظر ایستاده با کسی که داخل توالت است نشان می دهد که، زمان یک تعریف واحد ندارد !!!

ادامه مطلب

ادامه مطلب

ادامه مطلب

المزاح عند اهل السنة

المزاح بین الحلال والحرام

من ذا الذی یرید أن ت الحیاة کلها عابسة مقطبة الجبین؟ وإذا کان هناک من یریدها کذلک، فمن الذی یطیقها ویرضاها؟ إن الحیاة بغیر مزاح عبء ثقیل قلَّ من یتحمله، ومن هنا قالوا: المزاح فاکهة المجالس.    

فما حقیقة المزاح؟ وما مدى حاجتنا إلیه؟ وما موقف الإسلام منه؟ وهل فی ذلک صور عملیة من العصور الإسلامیة الأولى؟ هذا ما سیتضح فیما یلی:

ادامه مطلب

سوررئالیست حقیقی کیست؟

با تمام این پیچ و خم های بعضی از هنرهای مدرن و جدایی بعضی از آنها از عقلانیت و فطرت و رفتن به گذرگاههای خیال و توهم، بعضی از مبانی که در سوررئالیسم اتخاذ و انتخاب شده است قابلیت رشد و ترقی و تعالی دارد.

ابتناء بر ناخودآگاه و خروج از منطق دقیق گویی و منطقی گویی چیز خوبی است که میتوان از آن در جهات مثبت بهره برد. گفت و شنود بیش از حد منطقی و خشک، باعث ددگی میشود لذاست گفتگوی متمرکز حالتی کلاسی به خود میگیرد به همین خاطر کسی در فضای عمومی چنین سخن نمیگوید.

اگر در میراث شعری مخصوصا شعرهای عرفانی خودمان دقت کنیم دقیقا رد پای از سخنان درهم ولی با یک منطق بیرونی و شاید مبتنی بر ناخودآگاه عارف دیده شود. البته باید دقت داشت که اندیشمندان و عرفان دانان ما همواره میان الهام عرفانی و شهود قلبی در هنرهای عرفانی و الهام و شهودی که نزد دادائیست ها و سوررئالیست ها وجود دارد تفاوت می گذاشتند.

ادامه مطلب

تفسیر هنر سوررئالیسم اشراقی

گفتیم که سوررئالیست ها از مباحث متکی به روان ناخودآگاه بهره میبرند مثل رویا و امثال آن؛ این روششان می‌تواند کمک کار ما باشد، می‌شود از مسائل روانشناسی استفاده کرد و هنری متعالی پدید آورد.

از جمله چیزهای مهم در مباحث عرفانی و سلوکی بحث خواب و کشف و شهود است. هر دوی اینها دارای تصاویری هستند که نیاز به رمز گشایی دارند و این رمز گشایی آنقدر مهم است که خداوند به بعضی از برگزیدگانش عنایت می‌کند. مثل حضرت یوسف:

 وَ لِنُعَلِّمَهُ مِن تَأْوِیلِ الْأَحَادِیثِ»[1]

ادامه مطلب

           انواع   و   اندازۀ   خنده     

طنز با خنده رابطه ای بس عمیق دارند،[1] به طور کلی هدف از طنز و انوع شوخ‌طبعی خنده است –اگر چه که رابطه طنز با خنده دو طرفه نیست و نیز علت نهایی طنز همیشه خنده نیست- و مهمترین دلیل فراگیری طنز و مقوله شوخ طبعی، به خاطر جذابیت آن است که تا حدودی در محصولش که خنده است نهفته شده.

باغ خندان ز گل خندان است    خنده آیین خردمندان است 
خنده هرچند که از جدّ دور است    جدّ پیوسته نه از مقدور است 
دل شود رنجه ز جدّ، شام و صباح           می کن اصلاح مزاجش به مزاح[2]

ادامه مطلب

خنده از نگاه هانری برگسون

ھانرى برگسون فیلسوف فرانسوى (١٩۴١-١٨۵٩ (یکى از فیلسوفـانى است که به مبحث خنـده به طور جـدى پرداخته و با نگاھى فیلسوفانه به آن توجه کرده است. او در رساله اش با نام خنده سرچشمه ھاى ذھنى، روانى و عاطفى خنده را مورد بحث و بررسى قرار داده و نیروھاى برانگیزاننده خنـده و ماھیت انرژى آزاد شـده در اثر خندیـدن را مطالعه کرده است. 

برگسون در سال ١٩١٠ این کتـاب جـذاب خود را تألیف کرد یعنى درست در آن زمان که مى خواست براى رفع خسـتگى از کار و کوشـش چنـد ساله، ذھن را به چیزى مشـغول کند تا از مطالعات فلسـفى فراغتى داشـته باشد. آنچه در این کتاب در باب علت موضوع و معنى خنـده بیان شده بسـیار عمیق، دقیق و متکى بر مطالعات نظریات فلاسـفه و روانشـناس ھاى دیگر، از قدیم و معاصر است. بسـیارى از فلاسـفه، ھمواره در پى آن بودنـد که راز خنده را بدانند. 

ادامه مطلب

خاطرات یک درخت

یادش بخیر بهاری داشتم، سرو قد بودم و کمان ابرو، بادهای تند و سخت تکانم نمی داد چون ریشه ای سرسخت داشتم، قلب زمین را شکافته بود و در دلش مهربانانه مأوا گزیده بود.

پرندگان در زیر سایه ام لانه ساخته و در میدان آغوش بازی می کردند. می پریدند، می نشستند و در دل شب به آنها سرائی می دادم و من نیز چون مرغکی آنان را زیر پرو بالم جای داده و مانند گهواره به خواب خوش هدایتشان میکردم.

با نفسهای آنان بود  که در درون خویش حس مادرانه و جریان زندگی و زندگی آفرینی را احساس می کردم.

مردانه روی پای خویش ایستاده

ادامه مطلب

اصولی برای نمک آفرینی و تولید طنز

حضرت طنز پادشاهی است که او را لشکری و کشوری است. کشورداری اش گونه‌های متفاوتی دارد از خود حضرت طنزشاه گرفته تا وزیرانش هزل هومور و کمیک و پارودی.

هرکدام از سران این مملکت را مرکبی است که با او تازد اما هرکدام بر مرکبی سوارند و هیئت و قالبی سزاوار شأن خویش برگزینند. گاهی در قالب‌های نوشتاری مثل داستان و مینی مال و جوک و لطیفه ابراز وجود کنند و گاه در قالب‌های تصویری و تمثیلی مثل عکس و کاریکاتور جلوه گری کنند و ناگاه در قالب و هیئت قدرتمند نمایشی و گفتاری بر عقلها سایه افکنند.

ادامه مطلب

بحث شوخی و مزاح و متقابلاً مقولة جدیت، از اموری‌اند که بسیاری اوقات دچار افراط و تفریط می‌شوند. گاهی جامعه‌ای چنان جدی و خشک می‌شود که هر گونه لطافت و ملاحت را از دست می‌دهد و قدرت تحمل و زیبایی زندگی را از انسان می‌ستاند.

جامعه‌ای را افلاطون در یونان قدیم و توماس هابز در قرن هفتم ترسیم کردند بر همین مبنا بود و هرگونه تئاتر و نمایش خنده‌دار را محکوم می‌کردند و رواج آن را در جامعه جالب و جایز نمی‌دانستند.

نگاه آنها نسبت به خنده مبتنی بر این اندیشه بود که خنده ناشی از حس برتری طلبی انسان است. زمانی که کسی زمین می‌خورد و ما به او می‌خندیم، حس برتری جای حس ترحم و دست گیری را پر می‌کند و در نتیجه ما به زمین خورده می‌خندیم.[1]

لذا افلاطون در آرمان شهرش (کتاب قوانین laws) طنز را تا حدی

ادامه مطلب

جمعی بودن طنز social satire

یکی از مهمترین فرقهایی که انسان با بعضی از موجودات دارد، تعلق خاطر به زندگی اجتماعی است. بعضی از حیوانات هم به زندگی اجتماعی گرایش دارند ولی مانند انسان یک جامعه متعالی که در ان تقسیم کار صورت بپذیرد و کارشان مبتنی بر تشکیلات باشد^[1] نیست.[2]

این بحث از گذشته بین فلاسفه مطرح بوده است. مثلا ارسطو و افلاطون انسان را مدنی بالطبع می دانستند. یعنی انسان به نسبه طبیعت خودش گرایش به زندگی اجتماعی دارد. عده ای زندگی اجتماعی را بنا به ضرورت برای انسان لازم میدانستند و علامه طباطبایی انسان را مدنی بالاستخدام^[3] می دانستند یعنی انسان برای رشد وماندن (حب بقاء) دوست دارد هر چیزی را در این مسیر استخدام کند. گرایش او به جامعه نیز از همین باب است.^[4]

در همین راستا بعضی از نیاز های انسان وابسته به اجتماع است و در صورت نبود ان، ان نیاز بر آورده نمی‌شود و انسان به مقصود خودش نمی رسد. بعضی به طنز همین نظر اجتماعی بودن را دارند. در این صورت انسان در طنز نیاز به جامعه دارد و در جمع بودن می‌شود یکی از لوازم طنز یعنی انسان مثلا دیگران را استخدام می‌کند تا با انها به خیال پردازی بپردازد و لذت طنز را ایجاد کند؛ در این صورت باید در فلسفه طنز از ان نیز سخن گفت ولی اگر در علیت نداشته باشد بلکه معدّ باشد دیگر لازم نیست در فلسفه طنز از ان سخن گفت ولی به عنوان معدّات طنز می‌شود درباره ان گفتگو کرد.

ادامه مطلب

فهرست کتابهای تحقیقی طنز پس از انقلاب

فهرست کتابهای تحقیقی طنز، انتشار یافته در سالهای پس از انقلاب (به ترتیب حروف الفبا)

​​​​​​​برای کلاس طنز حوزۀ هنری، فکر کردم فهرستی از کتابهای منتشرشده طنز را (که جنبۀ تحقیقی دارند) برای هنرجویان تهیه کنم تا در صورت نیاز، بتوانند از آن استفاده کنند. بعدش دیدم فهرست خوب و به درد بخوری است (!) این بود که گفتم اینجا هم آن را بیاورم. سعی کردم کتابی را از قلم نیاندازم ولی اگر دوستان عنوانی را سراغ دارند که در این فهرست نیامده، می توانند اضافه کنند تا کامل شود. البته در این مسیر، اولین چراغ توسط مهدی تمیزی روشن شده که عنوان کتابی را به فهرست اضافه کرده است.

به نظرم در قیاس با دیگر زمینه های ادبی یا هنری،طنز،سهم ناچیزی را در میان آثار تحقیقی در قالب کتاب یا مقاله به خودش اختصاص داده است. این امر،شاید به این علت باشد که متاسفانه از سوی پژوهشگران،طنز چندان که باید جدی گرفته نشده است…

1. 

2. اصفهانی های شوخ طبع و حاضر جواب – حسین نوربخش – نشر سنایی – تهران:۱۳۷۹

ادامه مطلب

معروف است که حکیم ذوالفنون و متاله جناب میرداماد استرآبادی استاد ملاصدرا، قلمی بس سخت داشته است.

رجوع به کتب او کار هر کسی نیست

حکیم سبزواری وقتی در کتاب منظومه میخواهد حدوث دهری او را توضیح دهد، خامه مطالب او در تعلیقه میاورد 

و میگوید این را آوردم چون رجوع به کتابهای او کار هر کسی نیست.

شاعر خوش ذوق، نیما یوشیج این زبان سخت علمی او رابه زبان شعر چنین به تصویر میکشد.

میر داماد ، شنیدستم من،

که چو بگزید بن خاک وطن

بر سرش آمد و از وی پرسید

ملک قبر که :”من رب، من ؟”

●●●

میر بگشاد دو چشم بینا

آمد از روی فضیلت به سخن:

اسطقسی ست - بدو داد جواب

اسطقسات دگر زو متقن .

●●●

حیرت افزودش از این حرف ملک

برد این واقعه پیش ذوالمن

که: به زبان دگر این بنده ی تو

می دهد پاسخ ما در مدفن

ادامه مطلب

معروف است که حکیم ذوالفنون و متاله جناب میرداماد استرآبادی استاد ملاصدرا، قلمی بس سخت داشته است.

رجوع به کتب او کار هر کسی نیست

حکیم سبزواری وقتی در کتاب منظومه میخواهد حدوث دهری او را توضیح دهد، خامه مطالب او در تعلیقه میاورد 

و میگوید این را آوردم چون رجوع به کتابهای او کار هر کسی نیست.

شاعر خوش ذوق، نیما یوشیج این زبان سخت علمی او رابه زبان شعر چنین به تصویر میکشد.

میر داماد ، شنیدستم من،

که چو بگزید بن خاک وطن

بر سرش آمد و از وی پرسید

ملک قبر که :”من رب، من ؟”

●●●

میر بگشاد دو چشم بینا

آمد از روی فضیلت به سخن:

اسطقسی ست - بدو داد جواب

اسطقسات دگر زو متقن .

●●●

حیرت افزودش از این حرف ملک

برد این واقعه پیش ذوالمن

که: به زبان دگر این بنده ی تو

می دهد پاسخ ما در مدفن

ادامه مطلب

فهرست کتابهای تحقیقی طنز پس از انقلاب

فهرست کتابهای تحقیقی طنز، انتشار یافته در سالهای پس از انقلاب (به ترتیب حروف الفبا)

​​​​​​​برای کلاس طنز حوزۀ هنری، فکر کردم فهرستی از کتابهای منتشرشده طنز را (که جنبۀ تحقیقی دارند) برای هنرجویان تهیه کنم تا در صورت نیاز، بتوانند از آن استفاده کنند. بعدش دیدم فهرست خوب و به درد بخوری است (!) این بود که گفتم اینجا هم آن را بیاورم. سعی کردم کتابی را از قلم نیاندازم ولی اگر دوستان عنوانی را سراغ دارند که در این فهرست نیامده، می توانند اضافه کنند تا کامل شود. البته در این مسیر، اولین چراغ توسط مهدی تمیزی روشن شده که عنوان کتابی را به فهرست اضافه کرده است.

به نظرم در قیاس با دیگر زمینه های ادبی یا هنری،طنز،سهم ناچیزی را در میان آثار تحقیقی در قالب کتاب یا مقاله به خودش اختصاص داده است. این امر،شاید به این علت باشد که متاسفانه از سوی پژوهشگران،طنز چندان که باید جدی گرفته نشده است…

1. 

2. اصفهانی های شوخ طبع و حاضر جواب – حسین نوربخش – نشر سنایی – تهران:۱۳۷۹

ادامه مطلب

جمعی بودن طنز social satire

یکی از مهمترین فرقهایی که انسان با بعضی از موجودات دارد، تعلق خاطر به زندگی اجتماعی است. بعضی از حیوانات هم به زندگی اجتماعی گرایش دارند ولی مانند انسان یک جامعه متعالی که در ان تقسیم کار صورت بپذیرد و کارشان مبتنی بر تشکیلات باشد^[1] نیست.[2]

این بحث از گذشته بین فلاسفه مطرح بوده است. مثلا ارسطو و افلاطون انسان را مدنی بالطبع می دانستند. یعنی انسان به نسبه طبیعت خودش گرایش به زندگی اجتماعی دارد. عده ای زندگی اجتماعی را بنا به ضرورت برای انسان لازم میدانستند و علامه طباطبایی انسان را مدنی بالاستخدام^[3] می دانستند یعنی انسان برای رشد وماندن (حب بقاء) دوست دارد هر چیزی را در این مسیر استخدام کند. گرایش او به جامعه نیز از همین باب است.^[4]

در همین راستا بعضی از نیاز های انسان وابسته به اجتماع است و در صورت نبود ان، ان نیاز بر آورده نمی‌شود و انسان به مقصود خودش نمی رسد. بعضی به طنز همین نظر اجتماعی بودن را دارند. در این صورت انسان در طنز نیاز به جامعه دارد و در جمع بودن می‌شود یکی از لوازم طنز یعنی انسان مثلا دیگران را استخدام می‌کند تا با انها به خیال پردازی بپردازد و لذت طنز را ایجاد کند؛ در این صورت باید در فلسفه طنز از ان نیز سخن گفت ولی اگر در علیت نداشته باشد بلکه معدّ باشد دیگر لازم نیست در فلسفه طنز از ان سخن گفت ولی به عنوان معدّات طنز می‌شود درباره ان گفتگو کرد.

ادامه مطلب

بحث شوخی و مزاح و متقابلاً مقولة جدیت، از اموری‌اند که بسیاری اوقات دچار افراط و تفریط می‌شوند. گاهی جامعه‌ای چنان جدی و خشک می‌شود که هر گونه لطافت و ملاحت را از دست می‌دهد و قدرت تحمل و زیبایی زندگی را از انسان می‌ستاند.

جامعه‌ای را افلاطون در یونان قدیم و توماس هابز در قرن هفتم ترسیم کردند بر همین مبنا بود و هرگونه تئاتر و نمایش خنده‌دار را محکوم می‌کردند و رواج آن را در جامعه جالب و جایز نمی‌دانستند.

نگاه آنها نسبت به خنده مبتنی بر این اندیشه بود که خنده ناشی از حس برتری طلبی انسان است. زمانی که کسی زمین می‌خورد و ما به او می‌خندیم، حس برتری جای حس ترحم و دست گیری را پر می‌کند و در نتیجه ما به زمین خورده می‌خندیم.[1]

لذا افلاطون در آرمان شهرش (کتاب قوانین laws) طنز را تا حدی

ادامه مطلب

اصولی برای نمک آفرینی و تولید طنز

حضرت طنز پادشاهی است که او را لشکری و کشوری است. کشورداری اش گونه‌های متفاوتی دارد از خود حضرت طنزشاه گرفته تا وزیرانش هزل هومور و کمیک و پارودی.

هرکدام از سران این مملکت را مرکبی است که با او تازد اما هرکدام بر مرکبی سوارند و هیئت و قالبی سزاوار شأن خویش برگزینند. گاهی در قالب‌های نوشتاری مثل داستان و مینی مال و جوک و لطیفه ابراز وجود کنند و گاه در قالب‌های تصویری و تمثیلی مثل عکس و کاریکاتور جلوه گری کنند و ناگاه در قالب و هیئت قدرتمند نمایشی و گفتاری بر عقلها سایه افکنند.

ادامه مطلب

 آیا پایتخت به طنز تیپیک دست یافت؟

قسمت اول

علی اکبر قلی زاده – مشهد مقدس – فروردین 99

نشر بدون ذکر نام شرعا و عرفا صحیح نمی باشد

شروع سخن:

ای خِدااااا چقد این پایتخت گل فرمایش میکنه، آدم اگه پِنجاه بار اینو ببینه کمه اَبِالفضلی میگم.

ششمین میهمانی سیروس مقدم با سفره آرایی های محسن تنابنده در نهمین سال تولد پایتخت، تقریبا تمام شد و این نشان از نفوذ این سریال معمولی در بین مردم دارد.

مقدمه:

هر برنامه ای زمانی ماندگار است که در ستیز بین ضعف و قوتهایش، بتواند قوتهای ماندگارش را به رخ بیننده و اهل رسانه بکشاند. که پایتخت همچنان توانسته است خودش را پایا نگه دارد.

از نقد و بررسیهایی که توسط شخصیت های رسانه ای و ژورنالیستی که در فضای رسمی تلویزیون و مطبوعات و فضای پرآشوب مجازی مطرح شده بگذریم که هر کدام میخ و نعلی را هدف گرفته اند.

نقد وبررسیهای ما پیرامون این مسئله است که آیا پایتخت به طنز تیپیک نزدیک شده است یا نه؟»

چرا موضوع چنین باشد؟ به خاطر اینکه اولا نقدهای منصفانه یا نقدهای نق نقوی زیادی انجام شده است ولی جای خالی بررسیهای علمی حول ژانر کمدی و گونه هنری ادبی-طنز کمتر دیده میشود که اگر خدا خواسته باشد در انتهای این گفتمان به آن خواهید رسید.

اما نقدهای کلی ای که پیرامون این برنامه شده به صورت تیتر وار چنین هستند:

اولین اشکالی که خیلی خالی از وجه نیست، خالی شدن قلم خشایار الوند از سبد این سریال است که مشکل فیلم نامه نویسی را برای تنابنده و آرش عباسی زیاد کرده است.

فیلم نامه دارای انسجام درونی نبوده و بعضا سوتی هایی داده است

1. مثل اینکه پنجعلی قبر ندارد ولی نقی که به نیابت از پدرش حج گذار است میگوید باید یک حاجی به اول اسمش تو سنگ قبر اضافه کنم. و موارد دیگری که خیلی ها بیان کرده اند
2. مثل اینکه آب قطع شده ولی فهیمه صورتش را شست.

جدای از این سوتی ها، فیلم نامه دارای خط سیر مشخص نیست و شاید بتوان گفت کاملا ایپیزودیک دارد جلو میرود. این نوع نوشتن کاملا این امکان را در اختیار شما قرار میدهد که بازی را به هر سمتی بکشانید و حتی بیشتر یک قسمت را در ورزشگاه آزادی تلف کنید، بدون اینکه به سمت و سوی جریانات اصلی فیلم نامه نظری داشته باشید. حتی این امکان را به وجود می آورد که هر شخصیتی را ولو شخصیت اول را از داستان حذف کنید.

نمی دانم میشود اسم این کار را سوررئال گذاشت یا مثلا برای ماست مالی کردن بگوئیم گونه فکاهی سوررئالیستی است یا رئالیسم جادویی است؟ ولی هیچکدام زیبنده کار نیست و اصلا مختصات نویسندگان چنین گرایی را به ما نمی دهد.

توضیح سوررئال: سوررئالیسمی که آندره برتون طرح ریزی کرد با قرائت قدیمش مبتنی بر روان ناخودآگاه بود و به نظرم در قرائت جدید بتوان آن را با مغز خزنده که لایه سوم مغز است، تشریح کرد همانطور که در علوم شناختی و نورومارکتینگ از آن بهره برداری میشود، اما خیلی بعید می دانم فضای سینمایی ما به قله رسیده باشد و بتواند از آن بهره مند شود.

به هر حال فیلم نامه بی سروته است و هر جایی میشود تمام شود. در صورتی که اگر خط سیر مشخص باشد مثل یک فیلم سینمایی  یا یک سریال پلیسی، مردم اگر قسمت های آخر آن را نبینند گوئی اصلا فیلم را ندیده اند.

گره افکنی و گره گشایی بسیار آبکی است.

1. مثلا گره افکنی ای که برای ارسطو شکل گرفت زیبا بود ولی گره گشایی آن به راحتی با اقرار و چند صحنه محذوف مشخص شد.
2. گره گشایی هایی که در ماجرای عشق فهیمه و رحمت بود، عشق ارسطو به طاهره، روند اخراج نقی از کارش، همگی بسیار بی رمق هستند.

بعضی داستانکها که کلا نیمه کاره رها شدند. مثلا اینکه خانه نقی قبلا ژاندارمری بوده است. یا ماجرا اخبار گویی هما بسیار بی ربط بدون حاشیه و بی فایده بود.

چینش افراد نیز کمی تا قسمتی دارای ابهام است مثلا معنا ندارد ارسطوی مجرد کلا تلپ خانه پسرخاله اش باشه چون نه کاری داره، نه کار راه اندازه نه خانه دارد و . .

دیالوگها بعضا خوب بود مثل سکانس تحویل ماشین ارسطو به طاهره

لکن دیالوگهای آبکی زیاد داشت. مثلا خیلی میخواستند که فیلم را با متلک های ی همراه کنند. ولی برای رسیدن به طنز یا ساتیر باید متلکها جانبدارانه باشند و نشان دهنده ضعف اجتماعی و الا کار صرفا کمیک و فکاهی و ویت و هومور خواهد شد و به پروژه طنز اصطلاحی یا ساتیر نرسیده است.

مثال: ولی می بینید که در یک قسمت می خواهند با سه رئیس جمهور ایران شوخی کنند اولی تیکه ای است که ناظر به گفتار اقای بعد از گران شدن بنزین است. این تیکه بی مزه نه تنها طنز اصطلاحی نیست بلکه نهایتا تمسخر است لذا رسالتی اجتماعی را نمی تواند به دوش بکشد. یا دو اصطلاح تکرار» و هاله نور» نیز کاملا بی جا و بی مورد است مخصوصا استفاده از واژه تَکرار» توسط بهتاش.

اینها همگی نشان از خامی بعضی دیالوگها دارد مخصوصا در فضای تخصصی طنز انتقادی اصلا جایگاهی ندارد. شوخی ها نیز غالبا سطحی است و بعضی بی مزه مثلا قسمت اول رحمت در زندان به ارسطو میگوید: مگه نشنیدی که هرگز نرسیدن بهتر است از دیر رسیدن است. این گونه طنزسازی شبیه سازی به بیماری زبان پریشی» است که البته گاهی توسط نقی خوب اجرا میشود مثل فضای مَزاجی». که اینها صرفا هومور است و طنز انتقادی و ساتیر نیست یا زبان گرفتگی های بهتاش در قسمت های اخر.

تیکه کلام های ماندگار نیز ضعیف اجرا شد. تیکه کلام های ماندگار این فصل ای خِداااااا» من دیگه رد دادم» شما گل فرمایش میکنید» یا اوه شه» است که دوتای اول خیلی پخته است و قابلیت ماندگاری دارد ولی شخص اول و دوم خیلی دیالوگ یا تیکه کلام یا یادگاری برای ما نگذاشتن.

مثلا آرش عباسی در قسمت آخر با تکرار فلانی ایران رو خیلی دوست داره» توانست به تیکه کلامی برسد. البته مهمتر از همه استفاده کردن از این تیکه کلام هاست همچنین شرایطی ایجاد کردن برای ماندگاری آنها مانند تیکه کلامهای زیادی که از فیلمی مثل شبهای برره» هنوز در کلام مردم دیده میشود. چرا که امثال شب های برره دارای تیم نویسندگی است که خشایار الوند نیز یکی از آن گروه بود.

استفاده نکردن از ظرفیت سندروم . بی قرار» یکی از ندبه های این سریال است. استفاده خیلی زیاد از آن در فضای مزاجی، مزاج مردم را چن وقتی گرم نگه داشت ولی نویسنده نتوانست با تَکرار آن استفاده طنزانتقادی اجتماعی از آن داشته باشد. واقعا حیف این ظرفیت که استفاده نشد ولی مردم خیلی ویژه بهره بردن.

استفاده پِنجاه» توسط نقی، شاید به خاطر تفاوت گویشی واضح و شیرینی است که بین مازندرانی و لهجه معیار است ولی تکرار آن شاید ناشی از نقص بازیگر برای همانند سازی کامل با لهجه کارکتر خویش دارد لذا پنجاه بار پنجاه را تکرار کرد.

شباهت رساندن قسمت آخر و سکانس های مرتبط با رحمت و همسرش سوار بر موتور در جاده، با قایق وسط دریاچه و حرف زدن از روشن بودن لامپ موتور، ارجاعی نوستالژیک است به سه فیلم همسفر» ، ممل آمریکایی» و در امتداد شب» که قبل از انقلاب ساخته شده اند و نماد و سمبل فساد می باشند.

نتیجه کلی: اگر هر کدام از این کاستی ها در این سریال، سه ریال از ارزش فیلم نامه بکاهد، در نهایت چند می ارزد؟

اینها مسائلی کلی ای بوده که پیرامون سناریوی فیلم مطرح میشود. اما آیا این سناریو به طنز انتقادی اجتماعی یا ساتیر نزدیک شده است یا در حد همان هومور و بورلسک: که طبق معنایی موضوعات مهم را سبک و مسخره بیان کردن است، می ماند؟

بعضی موارد نیز از آنتی هومور استفاده شده است مثل خواب نقی قبل از آمدن بهبود و درگیری بهتاش با بهبود که از نوع پرانک می باشد.

مانند این شعرهای میرزا حسین مشرف اصفهانی که پارودی و نقضیه ای دارد نسبت به خمسه نظامی ولی به نحوی که هیچ معنایی بر الفاظش بار نشود

اگر عاقلی بخیه بر مو مزن

به جز پنبه بر نعل آهو مزن

سوی مطبخ افکن ره کوچه را

منه در بغل آش آلوچه را

که نعل از تحمل مربا شود

به صبر آسیا کهنه حلو شود

ز افسار زنبور و شلوار ببر

قفس میتوان ساخت اما به صبر

ایشان که این اشعار را گفت، قرار شد که اگر شعرهایش معنا داشته باشند یک دندان از او بکشند و اگر بر همان وزان اما بدون معنا باشد به اِزای هر بیت مثقالی سیم بگیرد. آورده اند که سه بیت معنا دار داشت که سه دندان از او کشیدند.

البته تولید برنامه ای برای خندان خیلی خوب است ولی اگر نیم نگاه اجتماعی و فرهنگی و ی را مد نظر نداشته باشد آن وزانت و مردمی بودن خود را ندارد.

طناز اجتماعی، باید زبان مردم باشد، حقایق تلخ را به زبان شیرین طنز بیان کند و به قول یحیی آرین پور مانند چاقوی جراحی باشد، شکم پاره کند ولی برای اصلاح، لذا سوزشش شیرین جلوه میکند.

حال قضاوت اینکه ارزش این فیلم نامه چه میزان بوده و چقدر در نقدهای اجتماعی موفق عمل کرده است، با شما.

آیا پایتخت به طنز تیپیک دست یافت؟

قسمت دوم

علی اکبر قلی زاده – مشهد مقدس – فروردین 99

نشر بدون ذکر نام شرعا و عرفا صحیح نمی باشد

بررسی تیپ ها:

بگذارید خیلی خط کشی شده و منطقی بحث را پیش نبریم تا مورد استفاده همگان قرار گیرد. اکنون به بررسی تیپ ها می پردازیم و نکات علمی لازم را لابه لای مباحث بیان کنیم.

نکته: بعضی از نقدها منصفانه و فنی نیست و به خاطر نشناختن تیپ و شخصیت است. اصولا تیپ ها نشانگر یک طرز تفکر یا فرهنگ خاص است، حال گاهی تیپ مثبت است و گاه منفی.

شخصیت نیز چنین است یعنی در شخصیت پردازی ما یک پروتاگونیست (قهرمان) و آنتاگونیست (ضد قهرمان) و بنا به دیدگاهی، می‌توان پروتاگونیست را به دو دسته قهرمان(Hero) و ضدقهرمان(Anti-hero) تقسیم کرد

بنابراین کسانی که می گویند که شخصیت بهتاش بهداشتی نبوده است و اهل فلان و فلان بوده و یا در این فیلم به بعضی مقدسات دینی توهین شده است، نکته ای اصلی در این گونه نقدها خلط کردن بین شخصیت های فیلم و ضرورت وجود این تضادها در یک سناریو موفق است.

از بررسی  کاراکترهای اصلی شروع میکنیم و سپس به ظرفیتهای آن می پردازیم.

نقی معمولی / محسن تنابنده

نقی معمولی شخص اول فیلم و دست اندر کار اصلی فیلم است از بازیگری تا بازیگردانی و نویسندگی. شخصیتی خودخواه و خود محور و خودشیفته. شخصیت بسیار خوب است، و اجرای حرفه ای آن از دلایل ماندگاری پایتخت حساب میشود.

اما اینکه این شخصیت توانست به یک تیپ شخصیتی تبدیل شود یا خیر؟ و اینکه نماینده کدام تیپ است؟ کدام تیپ شخصیتی است که این طناز میتواند نقدهای اجتماعی اش را در قالب این نقش ایفا کند؟ محل سوال و بحث است.

اینجا به نظر میرسد از نقاط تاسف بار فیلم نامه است. در اینجا تیپ شخصیتی خاصی برای او در نظر گرفته نشده است و صرف اینکه راننده نماینده مجلس است، هم ارتباطی با ویژگی شخصیتی او ندارد و هم جایگاه اجتماعی اش به گونه ای نیست که لازم باشد مورد نقد قرار گیرد.

بله اگر بادمجان دور قاب چنینی باشد که خط و ربط های اصلی را به نماینده مجلس می داد، واقعا تیپی عالی بود و کار را به طنز نزدیک میکرد. اما شخصیت پردازی برای این کاراکتر حساس، خیلی حرفه ای چیده نشده است.

اما پیشنهاد بنده:

در علم مدیریت اصطلاحی داریم به اسم مدیر کوتوله». ویژگی های مدیران کوتوله خیلی جالب است، مرور کنیم بعضی از آنها را:

1-  فاقد دانش، توانایی و شایستگی لازم هستند ولی با اطلاعات سطحی که دارند در مورد هر چیزی اظهار نظر می کنند. 

2- حوزه مدیریت شان به مثابه ملک شخصی است که بر اساس سلیقه و به فراخور زمان از آن هزینه می کنند.

3- نگاه شان به مسند، نگاهی عنکبوتی است، بدان معنی که چینش زیر مجموعه را بر اساس بقاء خویش انجام می دهند.

4-  مدیران زیر مجموعه  خود را از میان افراد ناتوانتر از خود انتخاب می کنند.

5-  لابی با شخصیت های ی مذهبی و بویژه نمایندگان مجلس برای بقاء پست، از وظایف روزمره آنهاست.

6- قانون بقاء پست در مورد آنها صادق است یعنی از دولتی به دولت دیگر همیشه مدیر می مانند و انگار مدیر زاییده شده اند.

7-  مانع رشد و ارتقاء پرسنل زیر مجموعه خود شده و معیار ارتقاء افراد را میزان نزدیکی و وفاداری  می دانند.

 8- ریسک پذیر نبوده و در انجام امور به دلیل عدم آگاهی از قوانین، دستور مستقیم بر انجام یا عدم انجام کار نمی دهند و پاراف درخواست های ارباب رجوع معمولا جمله ی معروف "طبق مقررات" است.

9- لابی گرهای خبره ای بوده و زندگی شان از رانت ها تغذیه می شود.

10- از بورس تحصیلی و ماموریت های پر سود بخوبی بهره می برند.

11- بیشتر وقتشان صرف جلسات بی ثمر می شود.

12- برای پر بار نمودن رزومه هایشان، ریاست هیات های ورزشی و . را بر عهده گرفته و مانع بزرگی در مقابل ورزشکاران حرفه ای اند.

13-  علاقه شدیدی به برگزاری همایش های بزرگ و پر هزینه و بی محتوی دارند.

14-  مقدس مآبی در وجودشان موج می زند. صف اول هر مناسبتی می‌نشیند و زاویه دید دوربین‌ رسانه ها را به خوبی شناسایی می کنند یعنی آقای دوربینی هستند!!!

15-  از بودجه دولت بعضی از رسانه ها را اجیر و تبلیغات پر سر و صدایی دارند.

16-علیرغم  نداشتن وقت کافی، رزومه پر پیمانه ای از کتب و مقالات به چاپ رسیده دارند.

17-  بیرق آنها بر پشت بام خانه‌شان افراشته، و جهت وزش باد را بخوبی حس می‌کنند.

18-  تشریفاتشان زیاد، و دیدارشان برای مردم پر مشقت است. 

19-  اگر در خطر عزل قرارگیرند نزدیکترین دوستان خود را قربانی می کنند.

20-  آمار پردازان و مستند سازان حرفه ای هستند. 

21-  با ایجاد شبکه های مدیریتی بین بخشی، در امور استخدامی به داد و ستد پرداخته و بستگان خود را به راحتی مستخدم دولت می کنند.

22- ساعات آخر شب زمان لابی آنها است.

23-  اسپانسرهای خوبی برای انتخابات هستند. 

24- پرونده سازان حرفه ای برای رقبای احتمالی اند.

25- همزمان هم مدیر، هم دانشجو و هم استاد دانشگاه هستند.

26- برای دیدار مدیران بالادستی هدایای ارگانیک می برند.

27- آهنگ انتظار گوشی های تلفن همراه آنها ریاکارانه  است.

28- در بوروکراسی و کاغذ بازی استاد  بی بدیل هستند که برای راه انداختن کار مردم، پدر و پدر جد و جدی پدری و پدران جدی آنها را از گور احضار میکنند.

خوب، قطعا این مشکل جدی جامعه امروزی ماست. کیست که درد و آهش سر این قضایا بلند نشده باشد؟

نقی معمولی بسیاری از این ویژگی ها را داشت.

1. ریاکاری های او در نماز و وضو،
2. آمار پردازی های زیاد مانند زمانی که آخرین پیام صوتی را برای مالکی فرستاد، 
3. علاقه به کارهای بی فایده و کلاس دار مثل تفنگ فندکی،
4. استفاده از رانت ها مثل اینکه میخواست نهار زنش را هم مالکی بگیرد،
5. مانع رشد بهتاش،
6. اسپانسری برای انتخابات آینده مالکی،
7. علاقه شدید به پست کنونی و تلاش برای نگهداری آن و امور دیگر.

حال اگر این شخص حداقل راننده و رئیس دفتر مالکی بود، چقدر به تیپ مدیران کوتوله نزدیک شده بود و چه میزان توانسته بود به طنز انتقادی و اجتماعی نزدیک شود؟ حیف که این ظرفیت فوق العاده را از دست دادیم.

به هر حال علی رغم شخصیت پردازی خوب و ممتاز برای این کاراکتر، نشد که یک تیپ معمولی به تیپی ممتاز و اجتماعی مبدل گردد در صورتی که این ظرفیت فوق العاده برای او وجود داشت

ضمن اینکه راهبری فضای فکاهه و طنز نیز برای داستان هموارتر میشد.

ارسطو عامل / احمد مهرانفر

شاید نقش دوم این سریال که طرفداران خوبی هم دارد، احمد مهرانفر یا ارسطو باشد که  دارای طنز خوب و عالی اما درام عادی و متوسط و تراژی ضعیف.

ارسطو دارای اسم خاص است و چه بهتر اینکه نقش اول بازی این اسم را میداشت.

او دارای طنز فرودستی است.

به عبارتی طنز دارای سه رتبه و مرحله است: 1- طنز فرادستی، 2- طنزفرودستی و 3- طنز میانه. این دسته بندی اگر چه معروف نیست لکن با تحلیل نظریه برتری طلبی که طنز را ناشی از  Supremacy یا تفوق بر دیگران می داند میتوان به ان رسید.

قرائت دیگری که در مقابل آن هست تئوری ناسازگاری است که طنز را ناشی از Incompatible یا نوعی ناسازگاری میداند.

طرفداران دسته اول: افلاطون، هانری برگسون و نکته جالبتر اینکه یکی از قائلین آن جناب ارسطو می باشد و تلمیح علمی خوبی در این جا ایجاد شده است.

و طرفداران دسته دوم، ابن سینا و ملاصدرا و کانت و شوپنهاور  هستند.

و تئوری سومی که معروف است تسکین یا releaf theory است که بهترین قرائت آن متعلق به فروید است.

برای رسیدن به ناسازگاری و کنتراستی که لازمه طنز است، بعضا لازم است بعضی نقش بالا دستی رو داشته باشند و بعضی رُل فرودستی را بازی کنند.

تقریبا نقشهای ارسطو، بهبود و رحمت فرودستی

اما نقی و هما و بهتاش بالا دستی بودند.

لذا بهتاش به همه حتی نقی و پدرش می تازد و آنها را مسخره میکند و نقی در فضایی مودبانه تر دیگران را ریشخند میکند.

بقیه طنز میانه دارند

و هما و سارا و نیکا که اصلا فضای طنز ندارند اگر چه که حکم فرمایی های زیادی در این فصل از هما مشاهده میشد.

در کل یکی از نقصهای این سریال نداشتن طناز حرفه ای خانم است.

هما اگر چه بازیگر قادری است ولی طناز نیست.

فهیمه نیز اگر چه خوب رل بازی میکند ولی خیلی قدر نیست.

مثلا سکانسهای ماندگار و زیبای ارسطو و طاهره اگر به جای طاهره یک طناز حرفه ای می بود، میتوانست صحنه های بسیار ماندگار خلق کند.

شخصیت پردازی ارسطو خیلی خوب هست و اجرای آن نیز حرفه ای بوده است

ولی آخرش مشخص نیست در این فیلم چکاره هست و جایگاهش چیست؟ به نظر میرسد که به عنوان فردی که تقریبا غریبه حساب میشود یه وصله ناجوری می باشد.

ولی در کل نقشش برای خیلی ها جذاب بوده و هم ذات پنداری را با مخاطب خوب برقرار کرده است.

بهتاش فریبا / بهرام افشاری

از نقاط قوت این فیلم از نظر تیپ شخصیتی و رسیدن به طنز انتقادی اجتماعی نقش بهتاش فریباست.

بهتاش نماینده چند طرز تفکر و فرهنگ است.

1. از طرفی مانند جوانان امروزی است که دچار شکاف نسلی با والدین و اطرافیان خود هستند و خواستار زندگی مجردی.
2. از طرفی نماینده جوانانی است که می خواهند مشهور و پولدار شوند و ترجیحا دوست دارند این دو مسیر را با فوتبال طی کنند
3. و در نهایت تیپی است از تازه به دوران رسیده ها مخصوصا جماعت ورزشکار و علی الخصوص فوتبالی ها.

این کاراکتر به این تیپ ها خیلی نزدیک شد. یعنی جوان امروزی با ویژگی هایی چون

1. شکاف نسلی،
2. بی اعصابی،
3. علاقه به خود نمایی توسط لباس و ماشین و گربه و سگ،
4. علاقمند به برقراری ارتباط به جنس مخالف،
5. بعضا تیغ زدن دختران،
6. ناراحتی از اینکه دیگران برای او تعیین تکلیف کنند،
7. جسارت در نقد دیگران ولو پدر و مادر،